Την Κυριακή 15/05 γιορτάσαμε όπως κάθε χρόνο τα "Ελευθέρια", την επέτειο δηλαδή της απελευθέρωσης της Μήλου από την ναζιστική κατοχή την 9η Μαΐου1945. Ο εκπαιδευτικός και φίλος Γεώργιος Μάλλης επιμελήθηκε και εκφώνησε την ομιλία εκείνης της ημέρας και σας την επισυνάπτω εδώ γιατί αξίζει πολλά:
Αποτελεί σίγουρα αδιαμφισβήτητο πρόταγμα των λαών η ιδέα της ελευθερίας. Οι εθνικές συνειδήσεις ιδιαίτερα, που αναδύθηκαν στην νεότερη ιστορία, είχαν ακριβώς την διεκδίκηση της ελευθερίας αυτοδιάθεσης των εθνοτήτων ως βασικό τους περιεχόμενο και επαναστατικό αίτημα.
Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που τα έθνη – κράτη επιλέγουν από την ιστορία τους ορισμένα από αυτά τα γεγονότα διεκδίκησης της ελευθερίας τους για να τα εορτάσουν με σκοπό την μεταβίβαση της ιστορικής μνήμης στις νεότερες γενιές. Αποτελούν την ισχυρότερη δικαιολόγηση της ταυτότητας τους.
Η Ελληνική ιστορία είναι γεμάτη από τέτοια γεγονότα που αναδεικνύουν τους αγώνες του λαού μας για ελευθερία. Μπορούμε αβίαστα να ισχυριστούμε πως αν σήμερα γιορτάζουμε εδώ στη Μήλο με τα «Ελευθέρια» την επέτειο
της απελευθέρωσης μας από τη Γερμανική κατοχή, όλες μας οι εθνικές γιορτές «Ελευθέρια» είναι ουσιαστικά αφού τους αγώνες του λαού μας για την ελευθερία μας υπενθυμίζουν.
Το σύνθετο γεγονός της αντίστασης του λαού μας στα Ιταλικά και Γερμανικά στρατεύματα, της αντίστασης του μετά, μέσα στην ίδια τη χώρα μας, ενάντια στη ναζιστική κατοχή και τέλος η απελευθέρωση μας από αυτή την κατοχή, συνιστά σίγουρα μια κορύφωση της νεοελληνικής ιστορίας. Η αντίσταση στους Γερμανούς – φασίστες κατακτητές και η απελευθέρωση από αυτούς μας αφορούν άλλωστε και σήμερα άμεσα ως ελληνικό λαό.
Η ολοένα και απειλητικότερη επανεμφάνιση της γκρίζας φασιστικής σκιάς στο πολιτικό προσκήνιο και παρασκήνιο της Ευρώπης συνιστά ένα μείζονα κίνδυνο για τις δημοκρατικές ελευθερίες που με αγώνες κατακτήθηκαν από τους λαούς μας. Αναλογεί στον καθένα μας σήμερα η συνειδητοποίηση των κινδύνων του φασισμού και των ρατσιστικών του εκτρωμάτων για την κοινωνία μας. Η βίαιη σύγκρουση τους με την φυλετική και πολιτισμική διαφορετικότητα έχει σαν πρότυπο της το ολοκαύτωμα των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης. Ας αντισταθούμε σε αυτούς για να μην ζήσουν τα παιδιά μας μια παρόμοια φρίκη με αυτή την κορύφωση της βαρβαρότητας στον υποτίθεται πολιτισμένο 20ο αιώνα.
Μας αναλογεί λοιπόν και σήμερα η αντίσταση. Όχι μόνο ενάντια στις φασιστικές παραφυάδες που αναφερθήκαμε αλλά και την ιδιόμορφη σημερινή πολιτικοοικονομική κατάκτηση μας από ξένα κέντρα εξουσίας. Σε έναν κόσμο που το παγκοσμιοποιημένο κεφάλαιο αποφασίζει χωρίς τον παραμικρό ενδοιασμό για τις τύχες των λαών η αντίσταση μας ενάντια σε όσους αποφασίζουν για εμάς, χωρίς εμάς αποτελεί νομίζουμε μονόδρομο για την διεκδίκηση μιας εθνικής και ατομικής αξιοπρέπειας. Αν δεν θέλουμε να αποτελούμε ένα κατ’ ουσία προτεκτοράτο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου η αποδέσμευση μας από τα όποια μνημόνια τους και η πρωταρχική στήριξη στις δικές μας δυνάμεις συνιστά την απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη και τη δημοκρατία στη χώρα μας. Ας αγωνιστούμε για μία χώρα με εθνική αξιοπρέπεια που δεν θα είναι οι ποικιλώνυμοι δανειστές που αποφασίζουν για τη τύχη της αλλά ο ίδιος ο λαός της με την πιο ουσιαστική έννοια της δημοκρατίας.
Έχουμε λοιπόν πολλούς λόγους να γιορτάζουμε σήμερα στη Μήλο με τα «Ελευθέρια» την απελευθέρωση μας από τη ναζιστική κατοχή. Πολλούς λόγους να θυμόμαστε και να μεταδίδουμε στα παιδιά μας αυτή τη θύμηση. Τη θύμηση των ημερών που όλα τα ‘σκιαζε η μπότα του κατακτητή και των χειρότερων από αυτόν ακόμα , ντόπιων υποτακτικών συνεργατών του. Κυρίως όμως τη θύμηση της αντίστασης του λαού μας ενάντια τους. Της αντίστασης και εδώ στην ίδια την ιδιαίτερη πατρίδα μας, τη Μήλο.
Είναι η Μήλος ένα νησί με περιορισμένο μέγεθος, απαγορευτικό για την ανάπτυξη ενός αντίστοιχου κινήματος εθνικής αντίστασης με αυτό που μεγαλούργησε στην ηπειρωτική Ελλάδα. Η ίδια η κυκλοφορία των πολιτικών ιδεών σε αυτό τον μικρό τόπο ήταν αναγκαστικά περιορισμένη. Αν και συνιστούσαν όμως αυτά ένα δύσκολο πλαίσιο δεν μπόρεσαν και να ανασχέσουν την έκφραση της αντίδρασης και αντίστασης των Μηλιών στον κατακτητή.
Εκφράστηκε αυτή ιδιαίτερα με την πολύμορφη βοήθεια και συμμετοχή που είχαν πολλοί συμπατριώτες μας στα διάφορα συμμαχικά δίκτυα πληροφοριών που έδρασαν στη Μήλο κατά τη διάρκεια της κατοχής. Εκφράστηκε επίσης με τη βοήθεια και συμμετοχή στις τακτικές στρατιωτικές επιχειρήσεις του «Ιερού Λόχου» το τελευταίο διάστημα της κατοχής για την απελευθέρωση της Μήλου. Όλα αυτά βέβαια τα έκαναν με τεράστιους κινδύνους για την ίδια τη ζωή τους. Τους ανήκει ο πιο μεγάλος έπαινος της ιστορίας.
Δεν μπορεί να γίνει στα πλαίσια αυτού του περιορισμένου κειμένου η παράθεση όλων των γνωστών τουλάχιστον ονομάτων αυτών των Μηλιών πατριωτών επειδή και ο σημαντικός αριθμός τους ενέχει τον κίνδυνο της παράβλεψης ορισμένων. Παραπέμπουμε στο βιβλίο «Η Μήλος στην Κατοχή» του Γιάννη Χαλκουτσάκη έκδοση Μορφωτικού Συλλόγου Μήλου 1995 όπου εξιστορούνται αναλυτικά τα πρόσωπα και τα γεγονότα από τον ίδιο που είχε και άμεση συμμετοχή. Θα τολμήσω μόνο μια εξαίρεση αναφοράς σε αξιέπαινη πατριωτική πράξη για τον παλιό μου καθηγητή αείμνηστο Γ.Καμακάρη μεταφέροντας τμήμα της συνέντευξης του διορισμένου το 1944 έπαρχου Μήλου Ν. Αφεντάκη στον Γ.Χαλκουτσάκη που το παραθέτει στο προαναφερόμενο βιβλίο του. Αναφέρει « Όταν τον Αύγουστο του ’44 πέθανε ο γυμνασιάρχης Νικόλαος Βήχος, στην κηδεία του που έγινε στην Κορφιάτισσα, τον επικήδειο εξεφώνησε ο καθηγητής Γιώργος Καμακάρης. Ο λόγος ήταν ένα πύρινο κήρυγμα ελευθερίας, και είχα την ανησυχία πως θα έφθανε στα αυτιά των Γερμανών. Ευτυχώς δεν έγινε τίποτα»
Ήταν πολύ μεγάλο το διάστημα της γερμανικής κατοχής στη Μήλο. Η μεγάλη οχύρωση της από τους Γερμανούς και η ιδιαίτερη σημασία της γεωγραφικής της θέσης και του λιμανιού γι’ αυτούς, οδήγησαν να είναι η Μήλος το τελευταίο σημείο παράδοσής τους στην Ελλάδα και ένα από τα τελευταία στην Ευρώπη, αμέσως πριν την πτώση του Βερολίνου. Ήταν όλα αυτά τα χρόνια πολύ δύσκολα για τους Μηλιούς. Όχι απλά δύσκολα αλλά εξοντωτικά αφού τον πρώτο χειμώνα της κατοχής είχαμε τριπλασιασμό θανάτων στη Μήλο από την προκατοχική περίοδο. Τα στοιχεία παραθέτει στο βιβλίο του ο Γ.Χαλκουτσάκης και συγκεντρώθηκαν από τον πιο αρμόδιο, τον Δ.Μουρίκη, γραμματέα τότε της κοινότητας Πλάκας μετά από παράκληση του Γ. Καμακάρη, όπως αναφέρει ο Χαλκουτσάκης. Ήταν η πείνα λοιπόν που θέριζε και εδώ στη Μήλο τους ανθρώπους και όχι μόνο στις μεγάλες πόλεις.
Ήταν η πείνα που σημάδεψε τον χειμώνα του 41-42 στη Μήλο. Ήταν όμως ένα επαίσχυντο έγκλημα πολέμου των ναζί κατακτητών που σημάδεψε τον χειμώνα του ’43 στη Μήλο. Εκτέλεσαν για δήθεν πράξη σαμποτάζ 14 αθώους Μηλιούς που το μόνο τους «έγκλημα» ήταν να μαζέψουν απομεινάρια ενός ναυαγίου στον κόλπο της Μήλου για να συμπληρώσουν τις δυστυχισμένες τους ζωές. Δικάστηκε άραγε ως εγκληματίας πολέμου ο τότε Γερμανός διοικητής Καβελμάχερ που υπέγραψε τη διαταγή εκτέλεσης τους ? Έχει και η Μήλος σήμερα , όπως άλλοι πολύ πιο μαρτυρικοί τόποι στην Ελλάδα , ένα ηθικό, πολιτικό και νομικό δικαίωμα αποζημίωσης. Αξίζει στη μνήμη των 14 αθώων συμπατριωτών μας που εκτελέστηκαν να το θέσουμε όπου πρέπει.
Συμπατριώτισσες και συμπατριώτες
Αναδεικνύουν πιστεύουμε τα όσα αναφέραμε μέχρι τώρα πως τα «Ελευθέρια», η επέτειος της απελευθέρωσης της Μήλου από τη ναζιστική κατοχή , την 9η Μαΐου 1945, έχουν κορυφαία σημασία τόσο για τη διατήρηση της εθνικής μας μνήμης όσο και για τις υποθήκες που αφήνουν για την αντιμετώπιση της σημερινής τάξης πραγμάτων από το λαό μας.
Ας μην αφήσουμε ανεκμετάλλευτες αυτές τις εγγεγραμμένες στην συλλογική μας μνήμη υποθήκες. Ας συνεχίσουμε τον αγώνα μας για μια Ελλάδα με ελευθερία και δημοκρατία. Είναι αυτός ένας αγώνας χωρίς τελειωμό. Ένας αγώνας που χρωστάει όχι μόνο στη μνήμη των προγόνων μας που έδωσαν τη ζωή τους γι’ αυτόν αλλά και στα παιδιά μας που έχουν κάθε δικαίωμα να ζήσουν σε ένα ελεύθερο και δημοκρατικό κόσμο. Ας τον συνεχίσουμε λοιπόν…
